Brokeback Mountain

Η αφήγηση μίας παιδικής ανάμνησης, του Ennis, για το πως δύο άνδρες που ζούσαν μαζί κατέληξαν δολοφονημένοι, πεταμένοι σε ένα χαντάκι γεμάτοι μώλωπες από ανελέητους ξυλοδαρμούς, είναι αρκετή για να θέσει σε ροή μια ιστορία που κρατά δεκαετίες στο πανί. Το φάντασμα της ανάμνησης αυτής είναι που ακολουθεί τον χαρακτήρα, που τον κάνει να εναντιωθεί και να φοβηθεί αυτό που είναι, που τον κάνει να δημιουργήσει άμυνες εναντίον αυτού που ο ίδιος διστάζει στον εαυτό του να αναγνωρίσει. Είναι χαρακτηριστική η σκηνή του αποχωρισμού των δύο ηρώων μετά την παραμονή τους στο Brokeback Mountain, όπου ο Ennis αναγνωρίζει κάτι περίεργο, κάτι που τον κάνει να μην μπορεί να συνειδητοποιήσει το πως ο φόβος αυτός, αυτή η παιδική ανάμνηση, αυτό που νιώθει δεν είναι κάτι που χρειάζεται να φοβάται, αλλά κάτι που πρέπει να φυλακίσει.

Η σχέση αυτών των δύο ανδρών, από φιλική, σε ερωτική, σε συντροφική με το πέρασμα των χρόνων σκιαγραφείται στην οθόνη, καθώς μεταφέρεται από την μικρή ιστορία της E. Annie Proulx. Αυτό που κάνει ξεχωριστή την υπόθεση είναι όμως η τοποθέτηση της στην καρδιά της Αμερικανικής κουλτούρας, ασυμβίβαστη με τα πρότυπα του ανδρισμού που τότε –και ακόμη και τώρα– προστάζει, και τα κοινωνικά παρελκόμενα που φέρει μαζί της.

Οι δύο ήρωες είναι καουμπόηδες, χαρακτήρες επιφανείς που έχουν πλάσει και φορμάρει την Αμερικανική κουλτούρα και έχουν υιοθετηθεί από αυτήν σαν τα είδωλα της. Η ταινία δεν είναι σαφώς ένα «καουμπόικο», όπου οι καλοί μοναχικοί καβαλάρηδες περιπλανιούνται στα άγονα τοπία ενός κόσμου τόσο διαφορετικού από τον δικό μας, όπου ζούνε με ακλόνητες ηθικές αξίες και με σθένος και απύθμενο κουράγιο αντιμετωπίζουν τους «κακούς». Το γουέστερν είναι άρρηκτα δεμένο τόσο με την κινηματογραφική όσο και με την Αμερικάνική κουλτούρα σε βαθμό όπου τα είδωλα που έχει γεννήσει να έχουν ιεροποιηθεί. Η χρήση τους λοιπόν σε αυτή την ταινία (και αναλόγως την ιστορία απ’ όπου αυτή προέρχεται) γίνεται με σκοπό την αποκαθήλωση αυτού του ειδώλου όχι σαν αυτοσκοπός, αλλά σαν μέσο για την εκπλήρωση της καλύτερης δραματοποίησης του υλικού, την πιο άμεση και δυναμική μετάδοση του μηνύματος.

Τα τελευταία χρόνια αντικρίζουμε μια γενική ανακατάταξη των δεδομένων του παρελθόντος, την απαγωγή μας από τις προσηλώσεις και τις προκαταλήψεις που βοήθησαν να πλάσουν με επιτυχία (εννοώντας πως εκπλήρωσαν τον σκοπό τους) την ηθική ωρίμανση μιας κοινωνίας, η οποία απελπιστικά αναζητούσε κάποιες άτρωτες αξίες για να την ενδυναμώσουν. Βλέπουμε έτσι την κατατρόπωση των εικόνων της οικογένειας, της θρησκείας, των σχέσεων και ως απόφθεγμα αυτών την κατάρρευση των κοινωνικών πιστεύω και την αναπροσαρμογή τους σε δεδομένα που αντανακλούν ένα τρόπο σκέψης που ανταποκρίνεται περισσότερο στις αναζητήσεις μιας γενιάς διψασμένης για αλλαγή. Ως μέσο αποτύπωσης της κουλτούρας, ο κινηματογράφος καταγράφει πεισματικά αυτή την αλλότρια πλεύση -άλλωστε από καιρό κατηγορείται (ιδιαίτερα από υπερσυντηρητικά προσηλωμένους ανθρώπους) πως μέσα από τις εικόνες του διαφθείρει την κοινωνία και ιδιαίτερα εγκαθιστά άνομες σκέψεις σε μία ακόμη πιο χαμένη ιδεολογικά νεολαία.

Η ταινία όμως δεν μένει μόνο ακόλουθος σε αυτή τη δυναμική, αλλά ενδυναμώνει έξυπνα το γενικό μήνυμα της, αφοσιώνοντας ότι χρόνο έχει στη διάθεση της στην επεξεργασία, εμβάθυνση και σαφή παρουσίαση των δύο βασικών χαρακτήρων της. Μέσα από αυτούς τους δύο ανθρώπους πηγάζει η ανάγκη που έχει ο ένας για τον άλλο, και μέσα από αυτή την ανάγκη πλάθεται (δημιουργείται και εξελίσσεται) μια σχέση που σηματοδοτεί την ζωή των ηρώων.

Μεγάλη σημασιολογία έχει δοθεί στις σκηνές σεξουαλικού περιεχομένου που γλαφυρά παρουσιάζουν τις συνευρέσεις του ζευγαριού. Η σημασιολογία αυτή δεν είναι ενιαία για όλη την ταινία και σαφώς δεν βρίσκεται εκεί μόνο για να προκαλέσει. Στην πραγματικότητα σε όλη την διάρκεια της ταινίας δεν υπάρχει κάτι μόνο για να υπάρχει, μόνο για να γεμίσει κάποιο κενό, μόνο για να προκαλέσει. Οι (αμφιλεγόμενες για πολλούς) αυτές σκηνές οικοδομούνται παράλληλα με την πρόοδο της σχέσης από απλή σεξουαλική, σε ερωτική, σε συντροφική, γεγονός που καταδεικνύεται και από την απάλειψη τους στα αργότερα χρόνια της ζωής των ηρώων και της κοινής τους πορείας. Δεν είναι ότι δεν υπάρχουν, ούτε πως αγνοούνται, αλλά δεν διατηρούν πια τον πρωτεύοντα ρόλο στην σχέση αυτών των χαρακτήρων, ώστε να τους αφιερωθεί ο επιπλέον κινηματογραφικός χρόνος που δεν θα έκανε τίποτε ώστε να παραδώσει στους θεατές αυτό που στοχεύει η ταινία να κάνει, να αποδώσει πλήρως την σχέση αυτών των δύο ανθρώπων σε κάθε στάδιο και εξέλιξη της.

Σκηνοθετικά το πανί είναι γεμάτο απλότητα και αφοσίωση, χωρίς φαντασμαγορικές υπερβολές που το μόνο που θα έκαναν είναι να αποσπάσουν από την ροή της ιστορίας. Τα πλάνα που παραδίδει ο Ang Lee είναι μαγευτικά και καταφέρνουν να αποτυπώσουν την γεμάτη από φύση και ανέγγιχτη αστικά πραγματικότητα εκείνου του καιρού, που μοιάζει τόσο μακριά, αλλά στην πραγματικότητα είναι μέρος της ζωής των περισσότερων από εμάς που είτε έχουμε γεννηθεί, μεγαλώσει ή έχουμε μάθει για αυτή από τους γονείς μας. Όσο μακριά μπορούμε να την τοποθετήσουμε, τόσο πιο μακρινή θα μας φανεί και η φιλοσοφία και η κουλτούρα της. Είναι τραγελαφικό το πόσο κοντά χρονικά είναι...

Μεγάλη μνεία οφείλει να γίνει στο σενάριο, που η μεταφορά του έπρεπε να γεμίσει πολλά κενά και να πλάσει καινούργιες καταστάσεις για τα τεκταινόμενα στην ζωή των ηρώων, δεδομένης της λεπτομερής μεν, μικρής δε ιστορίας στην οποία βασίζεται. Οι διάλογοι είναι αρκετοί ώστε να καταφέρουν να αποτυπώσουν απλά τα αισθήματα και την κοινωνική κατάσταση της εποχής, χωρίς να χρειαστεί να τροφοδοτηθούν και συνεπώς να επιβαρυνθούν από επιπρόσθετα και περιττά λόγια (άλλη μια αναφορά στα πρότυπα των καουμπόηδων). Μαγευτική διαλογικά είναι η σκηνή που τσιμεντάρει τον χωρισμό του Ennis από την γυναίκα του.

Η πίστη με την οποία κινείται η ταινία ως πως την προσήλωση της στους χαρακτήρες της δεν θα μπορούσε παρά να μας έρθει με αξιόλογες ερμηνείες απ’ όλους τους ηθοποιούς, και ιδιαιτέρως από τους πρωταγωνιστές, οι οποίοι έχουν καταφέρει να επενδύσουν συναισθηματικά σε αυτούς τους ανθρώπους και καταφέρνουν εξαιρετικά με απλότητα και πολύ λιτά (πιστοί στο πνεύμα των χαρακτήρων) να τους αποδώσουν.

Η ταινία έχει χαρακτηριστεί σαν ένα gay καουμπόικο, πράγμα που είναι τραγικά άστοχο μιας και κάθε άλλο παρά ρίχνει άγκυρα εκεί. Αυτό που οριοθετείται άψογα μέσα από την σχέση των δύο ηρώων είναι η απομάκρυνση από τον ορισμό του φύλου και την αναγωγή και μετάφραση αυτού σε συναισθήματα. Η επιθυμία για μια γεμάτη ζωή και ο φόβος για την πραγματοποίηση της, δραματοποιείται σε τέτοιο βαθμό που μας κάνει να εξετάσουμε οι ίδιοι μέσα μας τα εμπόδια που θέτουμε στους εαυτούς μας και τα φράγματα που υψώνουμε για να προστατέψουμε τον νοητό κύκλο, που αν ποτέ παραβιαστεί θα μας κάνει τρωτούς και θα μας εκθέσει σε μία κοινωνία, την οποία ποτέ δεν τολμήσαμε να προκαλέσουμε, αλλά -ακόμη πιο σημαντικά- δεν ορίσαμε ποτέ εμείς για τον εαυτό μας, αλλά άλλοι για εμάς.

Η παιδική ανάμνηση του Ennis, επιστρέφει και τον καταδιώκει, και αυτή η σκέψη παίρνει σάρκα και οστά όταν πλάθει στο μυαλό του την εικόνα που τελικά τον απελευθερώνει. Τα δύο πουκάμισα είναι μέρος μιας ζωής που έχει γίνει πια ανάμνηση και ανάγκη, έχει γίνει πια το λιμάνι του χαρακτήρα αυτού που τολμά πλέον να στεγάσει τη ζωή του σε ένα τροχόσπιτο που έχει γραμματοκιβώτιο και αριθμό, παρά μιας ζωής πλανόδιας, έτοιμης για φυγή βασισμένη σε μία απόφαση που δεν χρειάζεται τελικά να παρθεί ποτέ.